KALİTE KONTROL YÖNTEMLERİ

Hazır beton tüketicisi dökümü yapılan hazır betonun kalite kontrolünü birkaç yöntemle yapması mümkündür. Aksi halde, hazır betonun kalitesini üreticinin vicdanına  haval  edilirse Marmara depreminde
 
Olduğu gibi neticeyle karşılaşmak mümkün olabilmektedir. Ev  yada işyeri alırken,alınması düşünülen yapının betonunun ne şekilde döküldüğü, hangi firma tarafından döküldüğü ve hangi sınıf beton kullanıldığı mutlaka sorgulanmalıdır. Hazır beton kontrolünün yapılmasında tüketicinin bilmesi gereken birkaç önemli husus şunlardır.
 
Slump (Çökme)  :         
 
Çökme deneyinden elde edilen sonuçlar betonun işlenebilirliğine  ve  beton içindeki karma suyu miktarı için bir gösterge olarak değerlendirilmektedir. Genel olarak, çökme değeri ile işlenebilirlik arasında doğru orantı olmak ile birlikte , yine de çökme değeri olarak ölçülen kıvamın artmasıyla, işlenebilirliğin de her zaman aynı oranlarda artmayacağı unutulmamalıdır.
 
Çökme ile beton dayanımı arasında da ters orantı bulunmaktadır. Yani beton kıvamı (çökme) arttıkça beton mukavemeti ve durabilitesi azalır. Beton yapımında öyle bir kıvam seçilmeliki, hem işlenebirliği  olsun hem de beton dayanımında ciddi bir azalmaya sebebiyet   vermesin. Kıvam tesbit edilirken, döküm ve  betonu yerleştirme usulü, kalıp kesitleri, Pompalı yada mikseri döküm gibi unsurlar dikkate alınmalıdır.Genel olarak pompalı dökümler için , ideal kıvam 14 ila 16 cm arasında olmalıdır. Pompa kullanılmayan mikserli yer  betonu tarzı beton dökümlerinde ise ,ideal kıvam 10 - 12 cm  arasında olurken, damperli kamyon yada kepçe ile nakledilen finişerlle dökülen yer betonlarında ideal kıvam 2 ila 4 cm arasında olmalıdır.                                                                                                              
 
Özellikle inşaat sektöründe beton işçiliğinde bilinç ve eğitim düzeyi düşük olduğundan , yerleştirme ve mastarlama işlemlerinin kolaylığı açısından  şantiyede  hazır betona su verilmemesi için  Türkiye Hazır Beton Birliği Yönetim Kurulu bir karar alarak üyelerine şantiye teslimi beton kıvamını S4 düzeyinde (çökme >16 cm) tutmalarını tavsiye etmiş, bunu yaparken su/çimento oranına (dolayısıyla mukavemete) dikkatlerini çekmeyi de ihmal etmemiştir. Bu konuda  bilinçli  tüketici kıvam,su/çim oranı ve mukavemetini takip etmeli ve bu deneyleri sıklıkla yapmalıdır.   
 
Çökme  deneyi nasıl yapılır ?                                                                               
1-Slump hunisi düz bir zemine konur.
2-Standart slump hunisi üç eşit kademede doldurulup, her kademede 25 kez standart şişleme çubuğuyla şişlenir.
3-Huni tamamen dolunca üst yüzeyi mala ile düzlenir.
4-Huni yavaşça yukarı doğru kaldırılır; bu sırada taze beton kendi ağırlığıyla çöker.
5-Şişleme çubuğu huninin üzerine konur ve çöken betonun üst seviyesinden çubuğun altına kadar olan mesafe ölçülür. Bu uzunluk, tazebetonun çökme (slump)  değeri olarak adlandırılır. 
 
Çökme deneyi kolaylığından ve özel deney düzeni  gerektirmemesinden dolayı şantiyelerde kalite kontrol amaçlı olarak taze betonun kıvamının sık sık kontrol edilebilmesi için çok uygundur. Bu deney TS EN 12350-2’de tanımlanmıştır.
 
Betonun Taşınması Sırasında Kıvam Kaybının Muhtemel Nedenleri
Betonun yalancı priz yapması. Bunun önüne karıştırma işlemine devam edilerek geçilebilir.
Uzun taşıma mesafeleri. Yol boyunca beton priz almaya başlayabilir. Karışım suyu da buharlaşabilir.
Dökümden önce aşırı karıştırma süresi
Sıcak hava şartları
 
Betonda İstatistiksel Kalite Denetimi
 
Beton üretim tesisinin belirlenen standart sapması s olup, bu değer tesisin üretim araçlarına, kullanılan malzemelere, firmanın uyguladığı tekniklere ve personeline bağlıdır. Istenilen proje dayanımı olan fcd yi gerçekleştirmek için amaçlanan dayanım fca şöyle hesaplanır:
 
fca = fcd + 1.48 s
 
TS EN 206 – 1 standardına göre üretilen betonlardan numune alınması için iki durum söz konusudur. Başlangıç üretimi en az 35 deney sonucu elde edilinceye kadar olan üretimi kapsar. Sürekli üretim 12 aydan fazla olmayan sürede en az 35 deney sonucu elde edildikten sonraki üretimdir.
 
Basınç Dayanım için Uygunluk Kriterleri

 

İmalât

 

Grupta elde edilen basınç dayanımı deney sonucu adedi "n"

 

1. Kriter

2. Kriter

 

"n" adet deney sonucunun     ortalaması (fcm)

N/mm2

 

Herhangi tek deney      sonucu (fci)
 

N/mm2

      Başlangıç

     3

          ³ fck + 4

             ³ fck - 4

 Sürekli

      15

          ³ fck + 1,48s

             ³ fck - 4

 

fck : Karakteristik basınç dayanımı, N/mm2
fcm : Basınç dayanımlarının karakteristik ortalaması, N/mm2
fci : Bulunan en düşük basınç dayanımı, numune takımı ortalaması, N/mm2
s : Uygunluk  denetiminde kullanılan standars sapma , N/mm2
 
Üretim Kontrol Belgeli Üretilen Beton
 
Aşağıdaki tabloda verilen her 2 kriterin de belirlenmiş hacimdeki betondan alınan, n adet deney sonucu kullanılartak sağlanmasıyla betonun o basınç dayanım sınıfına ait olduğu kabul edilir.
 
Kontrol belgeli olarak üretilen beton için basınç dayanımı ile tanımlama kriterleri
 
 

Belirli hacmideki betonlardan elde edilen deney adedi “n”

1. Kriter

2. Kriter

 

"n" adet deney sonucunun ortalaması
 (fcm)

N/mm2

 

Herhangi tek deney sonucu (fci)

N/mm2

1

uygulanamaz

             ³ fck - 4

2 – 4

³ fck + 1

             ³ fck - 4

5 – 6

³ fck 2

             ³ fck - 4

 

Üretim Kontrol Belgesiz Üretilen Beton
 
Belirlenmiş hacimdeki betondan deneyler için en az 3 adet numune alınmalıdır. Aşağıdaki tabloda verilen uygunluk kriterinin sağlanmasıyla, betonun uygun beton dayanım sınıf grubuna ait olduğu kabul edilir.
 
b) Kıvam Sınıfları
 
Betonun işlenebilme özelliği kıvamı ile tayin edilebilmektedir. Kıvam, betonun kullanım yerine (kalıp geometrisi, demir sıklığı, eğim), betonu yerleştirme, sıkıştırma, mastarlama imkanlarına ve işçiliğine, şantiyede beton iletim imkanlarına (pompa, kova) bağlı olarak özenle seçilmesi gereken bir özelliktir. Beton Standardı TS EN 206’da 5 kıvam bulunmaktadır. S1, S2, S3, S4 ve S5 sembolleri ile tanımlanan bu kıvamlar çökme (slump) konisi deneyi ile ölçülmektedir.
 
Hazır betonda şantiye teslimi kıvam, taşıma süresi ve beton sıcaklığına bağlıdır. Taşıma süresi kıvamı etkilemekte, süre uzadıkça ve hava sıcaklığı yükseldikçe santraldan şantiyeye kıvam kaybı artmaktadır. Bu kıvam kaybının betona su verilerek dengelenmesi mukavemeti düşürmektedir.
 
a) Taze Beton Sıcaklığı
 
Hazır Beton standardına uygun olarak şantiyeye teslim edilen taze hazır beton sıcaklığının +5 °C'den az olmaması gerekmektedir.
 
b) Birim Ağırlık
 
Hazır beton üreticisinin hedef  değerine göre birim ağırlığa¸ ±100 kg/m3 tolerans getirilmiştir. Örneğin beyan edilen değer 2350 kg/m3 ise tolerans sınırları 2350± 100 kg/m3 olmaktadır.
 
Birim ağırlık yoluyla metraj sorunları çözümlenebilmekte, transmikser boş ve dolu tartılarak beton ağırlığı ve hacmi belirlenebilmektedir.
 
4. Hazır Betonun Siparişi
 
Hazır betonu sipariş vermeden önce, yapınızda ne tür beton kullanılacağını doğru tespit etmeniz gerekir. Çünkü, birçok durumda sipariş edilen beton sınıf dayanımı talebini karşılamasına rağmen, istenen işlevi yerine getirmeyebilir. Örneğin, sülfatlı bir zemine dökülecek temel betonunda dayanıklılık özelliği, basınç dayanımından daha önemlidir. Beton sınıfı, mevcut statik yapı projesinin üzerinde görülebilir. Ancak çevre şartları iyi tetkik edilmelidir. Gerektiğinde, hazır beton tesislerindeki uzmanlar da bu konuda yardımcı olabilirler. Hazır beton kullanıcılarının, TS EN 206-1 Beton Standardı'nı iyi inceleyerek, tüketici olarak hangi haklara ve yükümlülüklere sahip olduklarını bilmeleri gerekir.
                         
Hazır Beton Siparişinde Aşağıdaki Noktalara Dikkat Edilmesi Gerekir :
 
Sipariş edeceğiniz betonunun miktarını, basınç dayanım sınıfını, kıvam sınıfını, agrega en büyük dane büyüklüğünü, miktarını, ne tür bir yapı elemanı için istendiğini, çevre şartlarını ve varsa diğer özelliklerini ayrıntılarıyla tesbit edip, siparişinizi ona göre verilmelidir..
 
Beton döküm programınızı iki üç gün önceden firmaya bildirin:
 
6. Hazır Betonun Teslim Alınması
 
Beton Dökümü Başladığında :
Her transmikser irsaliyesini betonu basmaya başlamadan önce muhakkak kontrol edin, siparişinize uygun olduğundan, taşıma süresinin geçmediğinden emin olun.
 
Kıvamını gözleyin ve gerekirse çökme deneyiyle kontrol edin; siparişinizden daha yüksek kıvamlı betonu geri çevirin. Daha kuru kıvamlı gelen beton için hazır beton firmasıyla irtibat kurun.
Soğuk veya sıcak havalarda taze betonun sıcaklığını ölçün.
Teslim edilen betondan, her biri ayrı transmikserden olmak üzere, TS EN 206'da belirtilen adetlerde küp veya silindir numune alın. Numuneler sayesinde hem birim ağırlıktan (beton miktarından) hem de sınıf dayanımından emin olacağınızı unutmayın.
Numunelerinizi alırken, saklarken, kırdırırken ilgili standartlara uyun.
Basınç deneyi sonuçlarını TS 500'de belirtildiği gibi TS EN 206’ya göre yorumlayın.
Deney sonuçlarını raporlandırın ve saklayın.
İmalatçıi her beton yük (transmikser) tesliminde kullanıcıya en az aşağıda verilen bilgileri içeren, bilgisayar çıktısı, matbu belge veya elle yazılmış sevk ve teslim belgesi vermelidir.
 
UYGULAMA SIRASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
 
Dökümden Önce
 
Kalıpların sızdırmazlığının, temizliğinin ve yüzeylerin düzgün yağlandığının kontrol edilmesi.
Donatının gerektiği gibi döşendiğinin kontrol edilmesi.
Betonun dökülmesi ve işlenmesi için yeterli sayıda ve nitelikte eleman ve araç-gereç bulunup bulunmadığının kontrol edilmesi.
Yer betonu uygulamalarında, betonun döküleceği zeminin uygun hale getirilmesinin kontrol edilmesi.
Taze betonun bakımı için su hortumu örtüler, kimyasal kür malzemeleri gibi gerekli önlemlerin alınması.
Transmikser ve pompa çalışma alanlarının hazırlanıp hazırlanmadığının kontrol edilmesi.
 
Yerleştirilirken
 
Beton mümkün olduğunca yerleştirileceği yere veya yakın bir bölgeye dökülmelidir.Betonu belirli bir bölgeye yığıp, kürekle yerine yerleştirmekten kaçınılmalıdır.
Beton homojen tabakalar halinde yerleştirilmelidir. Yerleştirme sırasında yığınların ve eğimli tabakaların oluşmasına engel olunmalıdır.
Beton kalıba 1,5 m‘ den daha yüksekten dökülmelidir.
Betonun yerleştirme ve sıkıştırma hızları paralel olmalıdır. Döküm sırasında soğuk derz oluşmasına sebep olabilecek gecikme ve duraklamalara meydan verilmemelidir.
Döküm sırasında ve taze betonun bakımında hava koşulları dikkate alınmalı, anormal hava koşulları olarak tanımlanan +5 C' den düşük sıcaklarda antifriz ve uygun kür malzemesi uygulanması açısından gerekli önlemler alınmalıdır.
Kendiliğinden yerleşen ve sıkışan beton uygulamaları dışında, standart beton uygulamalarında betonun yerleştirilmesi sırasında mutlaka vibratör uygulanmalıdır.
BETONA VERİLEBİLECEK EN BÜYÜK ZARAR, 
BETONA FAZLADAN SU KATILMASIDIR.
 
Döküm Sonrası
 
Betonu yeterince katılaşıncaya kadar ani sıcaklık değişiminden, sağanak yağmurdan, yapıyı tehlikeye sokacak titreşim ve sarsıntılardan korumak gerekir.
Dökümden sonra buharlaşmayı ve betonun ani su kaybını önlemek için ıslak örtü ile sarılması veya kür uygulanması çatlama riskini azaltmak açısından önemlidir.
 
Standart beton uygulamalarında en çok karşılaşılan sorun, yerleştirme ve mastarlama sırasında kolaylık sağlanması için betona su eklenmesidir. Ancak bu uygulama, betonun mukavemetinin düşmesine sebep olur. Bu sorun uygun kıvamda beton siparişi, şantiye üretici firma tarafından belirlenen miktarda katkı ilavesi (redoz) ve doğru vibratör uygulaması ile giderilebilir.